به گزارش سرویس معلمان پایگاه خبری تحلیلی رستا، فاطمه ترامشلو:
ضمن خدمت به آموزشی گفته می‌شود که فرد در حین خدمت و با هدف ارتقای عملکرد و بهره‌وری خویش آن را می‌گذراند که این نوع آموزش، ابتدا در جوامع غربی پیدایش یافت، در ایران هم از قدیم آموزش سبک استاد و شاگردی داشته و تا اواسط ۱۳۱۰ به صورت غیرنوین بوده است. حالا اگر شما ضمن خدمت را گوگل کنید، واژه‌ای که به عنوان جست‌وجوی پیشنهادی برایتان می‌آید “فرهنگیان” است، البته که آموزش ضمن خدمت تنها مخصوص قشر فرهنگی نمی‌باشد ولی احتمالا یکی از دلایل این موضوع می‌تواند اهمیت ارتقا علمی و حرفه‌ای برای معلمان باشد.
پیشینه ضمن خدمت در وزارت آموزش و پرورش به سال ۱۳۴۷ بازمی‌گردد که توسط موسسه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی و با هدف اصلی آموزش و تحت پوشش قرار دادن کادر اداری آموزش و پرورش صورت گرفت؛ البته که ضمن خدمت به صورت امروزی و نظام‌مند در آ.پ از سال ۱۳۶۴ آغاز گردید.
با توجه به رشد سریع علم و تکنولوژی در دنیای امروز، هر جامعه‌ای برای اعتلای خود ملزم می‌باشد تا با این پیشرفت‌ها همگام شود، برای تحقق این موضوع، باید نیروی انسانی جامعه که یکی از عناصر اصلی توسعه پایدار نیز به شمار می‌رود، دائما از نظر دانش و مهارت به‌روزرسانی شوند. حالا از آنجایی که معلمان، نیروی انسانی آینده جامعه را تربیت می‌کنند، ضرورت این بازآموزی برای آن‌ها صدچندان می‌شود. از سوی دیگر در سند تحول بنیادین نیز بر به‌روزرسانی توانمندی تربیتی و تخصصی معلمان تاکید شده است، که اگر مسئولین به دنبال تحقق اهداف این سند هستند، باید به کیفیت‌بخشی دوره ضمن خدمت فرهنگیان توجه ویژه نمایند.
ضمن خدمت مجازی، لطف چندانی ندارد
آموزش ضمن خدمت از سال ۱۳۹۰ به بعد غیرحضوری و از طریق سامانه جامع مدیریت آموزش و یادگیری فرهنگیان اجرایی شد، به این صورت که معلمان در آموزش‌های غیرحضوری ثبت‌نام اینترنتی خود را انجام داده و بعد در تاریخ اعلام شده در امتحان شرکت می‌نمایند و در صورت کسب نمره قبولی، گواهی دوره‌ی مربوطه را دریافت می‌کنند. ماهیت این دوره‌ها به دو صورت عمومی و تخصصی است. طبق نظام جدید آموزش کارکنان دولت، در طی یک سال مالی (یعنی از آغاز فروردین تا پایان اسفند)، ساعت ضمن خدمت فرهنگیان حداکثر ۲۰۰ و حداقل ۴۰ ساعت می‌باشد.
از آنجایی که به طور کلی آموزش مجازی در جهان رو به گسترش است، بهره‌گیری از این نوع آموزش برای ضمن خدمت معلمان نیز به شرط طراحی و اجرای درست و اصولی آن مفید است؛ اما در حال حاضر به نظر می‌رسد که این آموزش‌ها و دوره‌های مجازی از هدف اصلی خود یعنی افزایش کیفیت نیروی انسانی آ.پ دور شده و دیگر برای معلمان لطف چندانی ندارد.
دلیل ناکارآمدی دوره‌های ضمن خدمت چیست؟
در رابطه با این آموزش‌ها، با چند معلم گفت‌وگو کرده و نظرشان را جویا شدیم، طبق نظر خود معلمان، می‌توان گفت دو دلیل اصلی برای ناکارآمدی این آموزش‌ها وجود دارد، مورد اول و مهم‌تر، مربوط به نحوه اجرای دوره‌ها می‌باشد، همگی آن‌ها در این موضوع اتفاق نظر داشتند که کلاس‌های ضمن خدمت حضوری به دلیل ارتباط چهره به چهره و تعامل دو طرفه میان یاددهنده و یادگیرندگان و همچنین امکان پرسش و پاسخ و تبادل نظر، بسیار کاربردی‌تر بوده است. در دوره‌های حضوری، امکان مشارکت خلاق افراد وجود داشت، منابع مشخص و مدرس در دسترس بود؛ یادگیرندگان بعد طی کردن جلسات و رفع ابهامات، امتحان داده و در صورت کسب نمره قبولی، گواهی دوره را دریافت می‌کردند.
درحالیکه دوره‌های ضمن خدمت مجازی به صورت یکطرفه ارائه می‌شوند که در آن فرصت پاسخ‌دهی به پرسش‌های متقاضیان و تبادل نظر و تجربه میان آن‌ها سلب شده و در آن معلم کاملا نقشی منفعل دارد! همین طور اگر یادگیرنده در طول جلسات با سوال یا مسئله‌ای روبه رو شود، امکان طرح آن را ندارد.
نکته‌ی دیگر در اینجا، مربوط به نحوه‌ی اجرای آزمونِ دوره‌ها می باشد. عدم رعایت نکات فنی در اجرای آزمو‌ن‌ها و نبود کنترل و نظارت بر آن‌ها باعث ایجاد کانال‌ها و پیج‌های مختلف برای خرید و فروش سوالات آزمون یا به عبارت دیگر، پولی شدن دوره‌های ضمن خدمت شده است. افراد به دلیل یک طرفه و شاید خسته‌کننده بودن آموزش و همین‌طور ناکارآمدی بخشی از محتوا که در ادامه به آن خواهم پرداخت، خودشان تمایل و انگیزه‌ای برای شرکت در این دوره‌ها ندارند، ولی از از آنجایی که ضمن خدمت در ارزیابی‌های سالانه لحاظ می‌شود و متناسب با تعداد ساعات گذرانده شده، فرد امتیاز و در نتیجه افزایش حقوق دریافت می‌کند، لذا افراد با پرداخت هزینه یا پاسخ سوالات را می‌خرند، یا اینکه فرد دیگری به جای آن‌ها وارد سایت شده و امتحان می‌دهد!
دلیل دیگر بر ناکارآمدی این آموزش‌ها مربوط به محتوای دوره‌ها و کیفیت آن‌ها می‌باشد. البته دور از انصاف است اگر بگوییم که محتوای همه‌ی دوره‌ها کم‌کاربرد و نامطلوب است؛ ولی محتوای بعضی از دوره‌ها با نیازهای واقعی معلم تناسبی نداشته و در نتیجه به طور کامل پاسخگوی نیازهای شغلی او نیست؛ این مسئله از یک رو می‌تواند نشانگر ضعف در نیازسنجی باشد. براساس تحقیقات، هر چه میزان تطابق اهداف یک دوره آموزشی با نیازهای واقعی فراگیران بیشتر باشد، انگیزه افراد برای شرکت در دوره به همان نسبت افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر ممکن است نیازسنجی به درستی صورت گرفته باشد و موضوع و عنوان دوره نیز به طور مناسب انتخاب شده باشد، ولی محتوای دوره از کیفیت مطلوبی برخوردار نباشد.
راهکار هایی برای بهبود دوره‌های ضمن خدمت
هدف این دوره‌ها، افزایش شایستگی و عملکرد نیروی آ.پ است؛ ولی از نظر معلمان دوره‌های مجازی ضمن خدمت در تحقق این هدف چندان موفق نبوده اند! طبق نظر معلمان، شاید بهتر آن است که بسترهای لازم برای برگزاری دوره‌های حضوری ضمن خدمت برای بعد از بیماری کرونا فراهم شود و در شرایط حاضر که امکان جلسات حضوری وجود ندارد، در راستای کارآیی بیشتر این دوره‌ها می‌توان به جای جلسات آفلاین، دوره‌ها را به صورت آنلاین برگزار کرد تا امکان تعامل و پرسش و پاسخ فراهم شود. اگر امکان برگزاری جلسات آنلاین وجود ندارد، می‌توان در کنار هر دوره یک گروه یا بستر برای ارتباط یادگیرندگان با هم و با مدرس دوره ایجاد نمود تا در آن یادگیرندگان پرسش‌های احتمالی خود را مطرح کرده و علاوه بر پاسخ مدرس از نظرات و تجارب سایر یادگیرندگان نیز بهره‌مند شوند.
پیشنهاد یکی از معلمان برای مناطقی که شرایط کرونا در آن‌جا بهتر است، برگزاری دوره‌ها به صورت تلفیقی از حضوری و مجازی بود. به این ترتیب که جلسات دوره‌ها مجازی باشد و بعد به تناسب محتوا، یک یا چند جلسه حضوری به منظور رفع پرسش‌ها و ابهامات احتمالی یادگیرندگان برگزار شود.
در رابطه با نحوه ی برگزاری آزمون‌های مجازی نیز باید تدابیری اندیشیده شود تا پاسخ‌ها به آسانی قابل خرید نبوده و کسی نتواند به راحتی به جای معلم امتحان دهد. بنابراین لازم است موارد فنی آزمون رعایت شده تا جلوی هرگونه تقلب گرفته شود. از سوی دیگر برای اینکه فرد به دنبال خرید آزمون نرود، باید انگیزه لازم برای شرکت در دوره و طی کردن جلسات را داشته باشد و لازمه انگیزه، احساس نیاز است که به محتوا، نحوه ارائه محتوا و کیفیت آن برمی‌گردد، پس یکی از راهکارها می‌تواند این باشد که در انتخاب دوره از معلمان نظرسنجی و نیازسنجی صورت گیرد. زمانی که خود معلمان درخواست ارائه یک دوره را داشته باشند، یعنی به طور آگاهانه، علاقه‌مند و نیازمند به یادگیری آن هستند؛ در این حالت فرد یک انگیزه درونی برای شرکت در دوره و یادگیری دارد که به مراتب از انگیزه بیرونی اثربخش‌تر است.
از جمله راهکارهای پیشنهادی معلمان برای افزایش کاربرد و کیفیت محتوا، استفاده از مدرسان به نام و متبحر جهت انتقال مطالب، نپرداختن صرف به جنبه تئوری و توجه به جنبه عملی و مهارت‌آموزی، غنی‌سازی هر چه بیشتر محتوای دوره‌ها با استفاده از اطلاعات و مطالب علمی و به روز دنیا، پرداختن به مصداق‌های عینی موجود در مدرسه و ارائه راهکار عملی برای بهبود آن و افزایش تعداد دوره‌های تخصصی بود.
نظر یکی از معلمان هم این بود که به جای این دوره‌های مجازی و آفلاین که در آن‌ها تعاملی صورت نمی‌گیرد، می‌توان یکسری سی‌دی یا کتاب‌های آموزشی مثل کتاب‌های برگزیده در جشنواره‌ها و کتاب‌هایی که از نظر سطحی علمی بالا و کاربردی هستند، به معلمان معرفی یا ارائه شده و بعد در تاریخ مشخص از آن‌ها آزمون گرفته شود، از این طریق منبع مشخص می‌باشد و زمانی که فرد از اعتبار محتوای ارائه شده، آگاه و مطمئن باشد به مطالعه آن نیز تمایل پیدا می‌کند، همچنین این محتوا (کتاب یا سی‌دی) برای فرد باقی می‌ماند و می‌تواند در صورت نیاز باز به آن مراجعه کند.
افزون بر آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد برای ارتقای سطح حرفه‌ای معلمان، علاوه بر به‌روزرسانی دانش و مهارت، استفاده از تجربیات معلمان بازنشسته نیز می‌تواند ثمربخش باشد؛ این معلمان بعد از سال‌ها خدمت حال گنجینه‌ای از تجربه هستند که می‌تواند برای معلمان به خصوص نومعلمان بسیار مفید و کارآمد باشد، بر این اساس می‌تواند بستری را فراهم آورد تا بازنشستگان فرهنگی در صورت تمایل، تجربیات خود را با معلمان در میان بگذارند.
نکته پایانی اینکه این آموزش‌ها هدف کیفی دارند؛ پس شاید بهتر باشد تا به ارزیابی آن نیز کمی سمت و سوی کیفی داد، به این صورت که تنها به تعداد ساعات گذرانده شده و امتیازهای کسب شده توجه نشود، به عنوان مثال در صورت به‌کارگیری خلاقیت و ایده‌پردازی و… توسط معلم و البته به صورت اختیاری، معلم امتیاز و افزایش حقوق دریافت نماید، تا از این طریق میان یک معلم عاشق و خلاق با یک معلم بی‌میل و نه چندان متعهد تفاوتی ایجاد شده و انگیزه معلمی که به دنبال رشد و ترقی‌ست، تقویت شود.
نظر به تغییر و پیشرفت در شیوه‌های آموزشی و افزایش پیچیدگی‌های شغل معلمی و همچنین افزایش توقع از معلمان، انتظار می‌رود ضرورت دوره‌های ضمن خدمت برای قشر فرهنگی به خوبی درک شده و ملاحظات و اصلاحات لازم در خصوص این دوره‌ها به درستی و در جهت کیفیت‌بخشی هر چه بیشتر آن صورت گیرد؛ چراکه می‌دانیم آموزش و پرورش در ارتباط مستقیم با جامعه است و هر گونه اقدام که در جهت بهسازی و کیفیت‌بخشی آن صورت گیرد، سرمایه گذاری‌ست و بعدها در جامعه منشا اثر خواهد بود.
انتهای پیام/
